Živković: Istorijske veze za Italijom nepresušni izvor istraživačkih tema
Izvor, foto: Bar info
Autor: Radomir Petrić
Gost “Promenade” Radio Bara bio je doktor istorijskih nauka Bogdan Živković, rođeni Baranin, istraživač Balkanološkog instituta SANU u Beogradu.
Formalno prvi put u programu ove medijske kuće, Bogdan Živković je faktički od svojih prvih dana bio u njoj, jer je njegov otac dr Zoran Živković bio dugogodišnji novinar i urednik Radio Bara.
-Iako sam rođen 1991. i nemam sjećanja na radio iz tih najranijih dana, Radio Bar je uvijek bio važan dio mog života kroz očev rad i priče, i smatram ga centralnom tačkom svog djetinjstva i identiteta.
Ovo jeste moj prvi nastup pred mikrofonom Radio Bara, ali, osjećaj je blizak i prirodan-.
Ovog ljeta imali ste i prvo naučno predavanje u Crnoj Gori, u Podgorici, zajedno sa kolegom dr Rastkom Lomparom?
-Na poziv Istorijskog instituta Crne Gore, tema predavanja bila je rezultat trogodišnjeg istraživanja u okviru projekta Balkanološkog instituta, koji je započet nakon što je Vatikan otvorio arhivske fondove iz Drugog svjetskog rata.
Otvaranje ovih arhiva izazvalo je globalnu pažnju, jer je odnos pape Pija XII prema nacizmu, holokaustu i Hitleru decenijama predmet kontroverzi.
Cilj projekta bio je da se iz arhiva, uključujući i one u Vatikanu, SAD, Francuskoj, Italiji i vojnim arhivima u Rimu, razjasni uloga katoličke crkve u ratu i poratnom periodu na prostoru Jugoslavije.
Dio istraživanja odvijao se i u Baru, gdje sam koristio građu Nadbiskupije barske, koju je ranije kopirao dr Šerbo Rastoder, a koja se odnosi na nadbiskupa Nikolu Dobrečića, koji je bio značajna figura za razumijevanje odnosa Vatikana prema Jugoslaviji.
Na osnovu višegodišnjeg rada istraživački tim je objavio knjigu i održao niz predavanja – među njima i u SANU, Nišu i Podgorici.
Moj poseban fokus bio je na periodu nakon rata, gdje je katolička crkva bila jedini politički protivnik kojeg Tito nije uspio da slomi.
Za razliku od drugih zajednica i organizacija, Rimokatolička crkva je sačuvala autonomiju i predstavljala ozbiljan izazov komunističkom režimu.
Moje istraživanje nastojalo je da razjasni razloge zbog kojih je katolička crkva uspjela da se odbrani od pritisaka komunističkih vlasti, a jedan od ključnih faktora bio je nepokolebljivi stav zagrebačkog nadbiskupa Alojzija Stepinca, koji je odbio bilo kakav kompromis ili saradnju s Titovim režimom.
Po ulasku u Zagreb, Tito je biskupima ponudio određenu vrstu sporazuma, izjavivši da, iako je i sam Hrvat katolik, smatra da se crkva tokom rata ogriješila o patriotizam.
Njegova ponuda implicirala je da crkva treba da zauzme patriotskiji stav u novim političkim okolnostima.
Moja i istraživanja drugih autora, sugerišu da Tito nije namjeravao da crkvu potpuno odvoji od Vatikana, ali jeste očekivao da ona pokaže veću distancu i prilagodljivost.
Vatikan je 1945. godine, prema arhivskim dokumentima, bio u velikoj panici zbog mogućnosti da pojedini biskupi u Jugoslaviji prihvate saradnju s Titom, to se jasno vidi i kroz stavove izaslanika u Beogradu, biskupa Džozefa Hrlija.
U kontekstu ovih okolnosti, Nadbiskup barski Nikola Dobrečić imao je visoku titulu i simbolički značaj i njegova biografija obilježena je stalnim traženjem kompromisa sa vlastima.
U nerazvijenim i ekonomski slabim sredinama politika se nužno svodila na pragmatične sporazume, što se jasno očitovalo i u njegovom djelovanju.
Nadbiskup Dobrečić, iako otvoren za potencijalne sporazume s vlastima, nije prekršio disciplinu Crkve niti narušio autoritet pape.
Ova vjernost papi bila je ključna za održavanje stabilnosti i otpornosti katoličke crkve u Jugoslaviji u vrijeme Josipa Broza Tita.
Ta disciplina, zajedno s odanošću klera i vjernika, omogućila je Crkvi da odoli pritiscima režima.
Vremenom, uz smrt Stepinca i pape Pija XII, počeo se formirati prostor za sporazum i smirivanje odnosa između katoličke crkve i jugoslovenske države, što je postepeno dovelo do mirnijeg razdoblja od 1960-ih nadalje.
Pominjete Italiju, koja je bitna stanica i u vašem obrazovanju?
-Moram istaći značaj svojih veza u Baru u ostvarenju doktorskih studija u Rimu.
Iako sam imao solidne rezultate na Filozofskom fakultetu u Beogradu, ključnu ulogu za doktorske studije u Rimu odigrala je preporuka Miodraga Lekića, zahvaljujući kojoj sam dobio trogodišnju stipendiju na Univerzitetu “La Sapienza”, gdje sam doktorirao istorijske nauke.
Motivacija za istraživanje perioda jugoslovenskog komunizma proizlazila je iz ličnih iskustava devedesetih godina i želje da se razumiju raspad Jugoslavije, unutrašnja politika i uzroci sukoba.
Poseban interes imao sam za spoljnopolitičke uspjehe Tita i Jugoslavije, koji su predstavljali izvanredan globalni uticaj male zemlje u kontekstu Hladnog rata.
Posebno sam istraživao veze Jugoslavije s Italijom, gdje je komunizam bio u usponu, dok je u većem dijelu Zapadne Evrope slabilo.
Komunistička partija Italije, sa dva miliona članova i izborima na kojima je osvajala trećinu glasova u sedamdesetim, bila je značajan međunarodni akter.
Arhivska istraživanja u Rimu, uključujući Institut Gramši, omogućila su mi da uporedim uticaj Jugoslavije na Komunističku partiju Italije, čime sam dobio širi međunarodni kontekst za svoje radove.
Prenesite nam dio iskustva stečenog tokom studija u Italiji i profesionalnog usavršavanja.
-Veoma je značajno da mladi ljudi, bez obzira na oblast studija, iskoriste priliku za međunarodno iskustvo.
Za mene je to bilo dragocjeno, ne samo na profesionalnom planu, već i na ličnom: upoznao sam nove kulture, unaprijedio znanje jezika i proširio vidike kroz susrete sa ljudima iz razvijenijih sredina.
Posebno ističem priliku za rad sa istaknutim italijanskim istoričarima, poput Umberta Gentilonija i Silveria Ponsa, koji su vodeći stručnjaci za istoriju komunizma.
Ove kontakte ne bih imao da sam ostao u Beogradu, što mi je otvorilo vrata za međunarodnu saradnju i učestvovanje u projektima na visokom akademskom nivou.
Kakav je život u Rimu iz ove vizure?
-Rim kao grad nudi kontrast između bogatstva turizma i običnog života lokalnog stanovništva.
Živio sam van turističkog centra, što mi je omogućilo da vidim svakodnevni život građana i osjetim duh lokalnih zajednica.
Rim je živ i otvoreni muzej sa jedinstvenom kombinacijom renesansne ljepote i siromaštva, a mentalitetom podsjeća na Crnu Goru.
Te kulturne i društvene lekcije, iskustvo različitih životnih stilova i neposredan kontakt sa lokalnim stanovništvom, ključne su za moju ličnu zrelost i razvoj.
Brojne su istorijske veze Crne Gore i Italije, sa posebnim akcentom na konekcije Bara sa drugom stranom Jadrana, od prvog telegrafskog signala sa Volujice, do italijanskih investitora kao što je bilo Anonimno društvo. Koliko se o njima zna u Italiji?
-Mnoge od tih veza dobro su poznate italijanskim istoričarima, iako nisu poznate svima u javnosti.
Tu mogu navesti iskustva saradnje sa profesorima sa “La Sapienze” i Univerziteta “Aldo Moro” u Bariju, koji prate istorijske relacije između Italije i Crne Gore.
Neki istoričari vrlo dobro poznaju istorijske veze i toponime u Crnoj Gori, što govori o heterogenosti znanja među stručnjacima.
Je li bilo studenata iz Crne Gore na “La Sapienzi”?
-Družio sam se na “La Sapienzi” sa studentima iz Crne Gore, Hrvatske i Albanije, imali smo taj osjećaj zajedništva i prepoznavanja mentaliteta.
Kroz ove studije shvatio sam koliko je mentalitet važan pri sklapanju prijateljstava, a interakcije s lokalnim i međunarodnim studentima obogatile su moju percepciju i prilagodljivost u novom okruženju.
Crna Gora intuitivno pripada određenom civilizacijskom prostoru, sličnom mentalitetu drugih sredina, i veze sa tim prostorom nisu potpuno izgubljene.
Iako neki ljudi bolje poznaju istorijske i kulturne veze Crne Gore s drugim zemljama, drugi su u tom pogledu slabije informisani.
Važno je da se veza i dalje prepoznaje i održava, što pokazuje da Crna Gora nije periferna u evropskom kontekstu, ali, iskustva variraju.
Kakvi su vaši planovi za buduća istraživanja i saradnju sa Italijom?
-Moje trenutno istraživanje treba da bude završeno do kraja godine – knjiga o odnosima Jugoslavije i Komunističke partije Italije.
Osjećam obavezu prema prostoru mog porijekla da i dalje istražujem istorijske veze Crne Gore, posebno period nakon 1945. godine.
Veoma su važna nova istraživanja o tom periodu, jer ono što je poznato iz ličnog iskustva često nije dovoljno detaljno za istorijsku analizu, anegdotalna iskustva su nepotpuna, zahtijevaju ozbiljnu provjeru kroz građu i arhivske izvore.
Mlađe generacije, koje nisu živjele u Jugoslaviji, mogu pristupiti istraživanju tog perioda s većom objektivnošću, iako im nedostaje intuitivno znanje starijih generacija.
Veoma je važna međunarodna saradnja, posebno sa kolegama sa italijanskih univerziteta “Aldo Moro” u Bariju, koji pokazuju zainteresovanost za crnogorski istorijski i ekonomski kontekst.
Institucionalna saradnja omogućava Crnoj Gori „prozor ka svijetu“ i doprinosi razvoju istorijske nauke i društva-.
- Tagovi:
- Bar
- Italija
- Istorija
- Istraživanje
- SANU
- Bogdan Živković
.jpg)