.png)
Osobe s invaliditetom u Crnoj Gori: Većina ne živi samostalno, već u restriktivnim i segregišućim okruženjima
Izvor, foto: UMHCG
Osobe s invaliditetom (OSI)u Crnoj Gori su i ovaj 5. maj, Evropski dan samostalnog života dočekale u potpuno nezavidnom položaju i neadekvatnim uslovima za samostalno življenje.
Uprkos činjenici da se Crna Gora obavezala na deinstitucionalizaciju i život u zajednici OSI, praksa je suštinski različita i bilježi je visok stepen institucionalizacije OSI; kako kroz smještaj u ustanovama rezidencijalnog tipa, tako i kroz izolaciju i zatvorenost u sopstvenim domovima i time izopštenost iz zajednice.
Pored toga, zastupljena su i druga restriktivna okruženja u kojima su OSI svih uzrasta i dobi primorane da žive i borave, te nedostatak i nerazvijenost usluga u zajednici, posebno upravo onih koje podržavaju i omogućavaju samostalno življenje.
Dodatno, osobe s invaliditetom koje žive u ustanovama zatvorenog tipa ne dobijaju nikakvu ili makar ne adekvatnu podršku države i lokalne samouprave za izlazak iz institucije i život u zajednici.
Crna Gora je još 2017. od Komiteta UN-a o pravima OSI dobila značajne preporuke u oblastima koje se odnose na samostalni život OSI, posebno u okviru člana 19 – Samostalni život i uključenost u zajednicu i člana 28 – Socijalna zaštita i adekvatan životni standard i za sedam i po godina ispunila je samo onu koja se odnosi na strategiju deinstitucinalizacije, tako što je konačno krajem prošle godine usvojila prvi strateški dokument ovog tipa.
Međutim, i dalje čekamo donošenje Zakona o jedinstvenom vještačenju invaliditeta koji je unazad tri godine najavljivan i očekivalo se da će ga Vlada konačno utvrditi u I kvartalu 2025. u skladu s definisanim rokom.
Upravo primjena ovog zakona treba da omogući prelazak sa medicinskog modela pristupa invaliditetu na model zasnovan na ljudskim pravima i procjenu potrebne podrške i u oblasti samostalnog života.
Nadalje, iako se Komitet za prava osoba s invaliditetom 2017. u svojim Zaključnim razmatranjima pozvao na preporuke Komiteta za eliminaciju diskriminacije žena i pozvao Crnu Goru da podigne svijest o važnosti ekonomske autonomije žena s invaliditetom, uspostavi odgovarajuće procedure koje omogućavaju ženama s invaliditetom da traže svoju zaradu i/ili naknade u slučaju da im ih članovi porodice oduzmu, i osigura da se naknade direktno prenose ženama s invaliditetom, a ne članovima njihovih porodica, država nije uradila ništa ovim povodom.
Naprotiv, Udruženje mladih sa hendikepom Crne Gore (UMHCG) kroz rad sa ženama s invaliditetom bilježi sve veći broj iskaza i svjedočenja iskustava u kojima su žene s invaliditetom žrtve različitih oblika nasilja, uključujući i ekonomskog i bez zaštitnih mehanizama.
Ovim se potpuno ograničava njihova samostalnost, uz primoravanje na život u strahu i nasilju, a one koje imaju djecu se zastrašuju da će im biti oduzeta ili se takvi postupci i pokreću od strane centara za socijalni rad koji bi upravo trebali da budu prva linija odbrane i zaštite i baš oni da omoguće samostalni život, nezavisnost i dostojanstvo za ove žene.
Crna Gora se ni dalje nije obavezala da neće graditi nove institucije ili druge oblike segregišućih okruženja, već da umjesto toga razvije širok spektar usluga zasnovanih na zajednici, uključujući i na lokalnom nivou, koje odgovaraju potrebama OSI i poštuju njihovu autonomiju, izbore, dostojanstvo i privatnost, a koje uključuju vršnjačku podršku i druge alternative medicinskom modelu mentalnog zdravlja.
Iako ustanove za smještaj nikako ne smiju da budu trajna i stalna usluga, već isključivo privremena i povremena, naša država i dalje ulaže resurse u postojeće ustanove, njihovu adaptaciju, rekonstrukciju i renoviranje, jer će one očigledno ostati trajnja rješenja za ne mali broj osoba s invaliditetom uprkos tome što je ovakva praksa u suprotnosti s međunarodnim standardima.
Svjedočimo tome da se više od deceniju govori o izmještanju ljudi iz Komanskog mosta, te prebukiranosti Specijalne bolnice za psihijatriju Dobrota tzv. socijalnim pacijentima, ali ove ustanove i dalje primaju nove korisnike/ce u potpunom nedostatku strategija podrške u zajednicama.
Nadalje, osobe s invaliditetom mlađe dobi se smještaju i u domovima za starije jer se država „dosjetila” da u osnivačkim aktima/statutima ovih ustanova navede da su namijenjene za smještaj odraslih i starih lica.
Uprkos tome što u raznim ustanovama za smještaj postoje ozbiljni navodi o kršenjima prava, nasilju, torturi i drugim oblicima nečovječnog postupanja i kazne, ne sprovode se nezavisne istrage, a monitoring nezavisnih institucija i tijela ostane samo medijski zabilježen bez daljih ishoda i efekata koji se temelje na dostizanju pravde.
Uz to, država nije obezbijedila uključivanje osoba s invaliditetom i njihovih reprezentativnih organizacija u svim fazama razvoja strategija i šema samostalnog življenja, pa se i dalje dešava da se inostrana ekspertska podrška više koristi i uvažava od zahtjeva, iskustava, znanja i prakse nas OSI koje živimo u Crnoj Gori i kojih se svaka odluka, koja se donosi, nas direktno tiče, oblikujući tako naše živote.
Takođe, Crna Gora ne prati redovno troškove života OSI i shodno tome ne prilagođava naknade po osnovu invaliditeta, dok su i postojeće naknade ionako nepravične i ne mogu ih ostvariti brojne kategorije osoba s invaliditetom.
U tom smislu, iako su materijalna davanja, kao što su dodatak za njegu i pomoć i lična invalidnina, povećana poslednjih godina, ona ni dalje ne prate troškove života proistekle iz invaliditeta, kao društvenog fenomena koji proizilazi iz sadejstva oštećenja (kao ličnog svojstva) okolinskih i prepreka u stavovima i nedostatka podrške.
Uprkos tome, država je osobama s invaliditetom uvela participaciju za neke usluge socijalne i dječje zaštite, pritom uz diskriminatoran i nejednak tretman u odnosu na neke druge korisnike/ce usluga.
Pritom, država ni dalje ne obezbjeđuje sve usluge propisane Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti.
Zbog navedenog, pozivamo ministra socijalnog staranja, brige o porodici i demografije
Dami
ra Gutića
da izmjene i dopune ili izradu novog zakona učini potpuno transparentnim i da nam omogući učešće u svim fazama, i prije javne rasprave, kako bi svoje najave date na sastanku povodom prošlogodišnjeg „dana osoba s invaliditetom‟ učinio stvarnim.
U suprotnom, možemo se samo prisjećati fotografija i saopštenja sa sastanka do narednog 3. Decembra-.
Evr
opski dan samostalnog života, koji se obilježava 5. maja svake godine u posljednjih više od deceniju kada je uspostavljen, zalaže se za pravo na samostalan život osoba s invaliditetom. Ustanovila ga je Evropska mreža za samostalni život čija je UMHCG punopravna članica
- Tagovi:
- OSI
- UMHCG
- Ljudska prava
- Diskriminacija
- Nasilje
- Zakon
